Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng, việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào công tác quản lý thiên tai là điều tất yếu. Một trong những công cụ nổi bật và hiệu quả nhất hiện nay chính là GIS (Hệ thống thông tin địa lý). Vậy GIS là gì? Công nghệ này hỗ trợ như thế nào trong việc phòng ngừa và ứng phó thiên tai? Hãy cùng Viện Vũ trụ và Địa không gian Vega tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
GIS là gì?
GIS (Geographic Information System) là một hệ thống giúp thu thập, lưu trữ, phân tích và hiển thị dữ liệu không gian địa lý. Nhờ khả năng kết hợp thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như ảnh vệ tinh, bản đồ địa hình, dữ liệu dân cư,… GIS giúp người dùng hiểu rõ hơn về các yếu tố không gian và mối liên hệ của chúng trong thực tiễn.
Vai trò của GIS trong quản lý thiên tai
-
Dự báo và nhận diện khu vực rủi ro
GIS giúp các cơ quan chức năng xác định khu vực có nguy cơ cao xảy ra thiên tai như bão, lũ lụt, sạt lở đất, hạn hán,… Thông qua việc phân tích dữ liệu lịch sử kết hợp với thông tin địa hình, thời tiết và sử dụng đất, GIS đưa ra các bản đồ dự báo chính xác.
-
Hỗ trợ công tác lập kế hoạch phòng chống
Trên cơ sở dữ liệu từ GIS, các nhà quản lý có thể lập kế hoạch ứng phó thiên tai hiệu quả hơn. Việc xác định chính xác vùng nguy hiểm giúp tối ưu hóa vị trí đặt các trạm quan trắc, kho dự trữ lương thực, hoặc lựa chọn tuyến đường sơ tán dân cư an toàn.
-
Cảnh báo sớm và hỗ trợ ra quyết định
Một số hệ thống GIS được tích hợp với cảm biến, vệ tinh và AI giúp cập nhật dữ liệu thời gian thực. Nhờ vậy, các cảnh báo như lũ quét, mưa lớn hay gió mạnh có thể được phát hiện và thông báo nhanh chóng đến người dân, hạn chế rủi ro về người và tài sản.
-
Phân tích thiệt hại sau thiên tai
Sau khi thiên tai xảy ra, GIS giúp đánh giá mức độ thiệt hại bằng cách so sánh hình ảnh trước và sau thiên tai. Các dữ liệu này là cơ sở để chính phủ và các tổ chức cứu trợ triển khai hỗ trợ một cách hiệu quả.
-
Lưu trữ và chia sẻ dữ liệu
GIS không chỉ hỗ trợ quản lý thiên tai trong thời điểm khẩn cấp mà còn là kho dữ liệu quý giá cho việc nghiên cứu, đào tạo và nâng cao nhận thức cộng đồng. Nhiều nền tảng GIS hiện đại còn cho phép chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan, tổ chức trong và ngoài nước.
Các ứng dụng thực tế của GIS trong quản lý thiên tai tại Việt Nam
Tại Việt Nam, nhiều tỉnh thành đã ứng dụng GIS vào quản lý thiên tai với hiệu quả rõ rệt:
- Thành phố Đà Nẵng sử dụng GIS để lập bản đồ ngập lụt đô thị, phục vụ công tác quy hoạch và cảnh báo sớm.
- Tỉnh Quảng Nam triển khai hệ thống GIS theo dõi lũ quét và cảnh báo sạt lở ở vùng núi.
- TP.HCM ứng dụng GIS trong kiểm soát triều cường và nước biển dâng.
Những ứng dụng này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn góp phần nâng cao năng lực ứng phó thiên tai của địa phương.
Thách thức và hướng phát triển
Thách thức
- Thiếu nhân lực chuyên môn về GIS.
- Dữ liệu địa lý chưa đồng bộ, còn rời rạc.
- Kinh phí đầu tư hệ thống GIS hiện đại còn hạn chế ở một số địa phương.
Hướng phát triển
- Tăng cường đào tạo nhân lực GIS tại các trường đại học và cơ quan nhà nước.
- Xây dựng cơ sở dữ liệu GIS quốc gia liên kết liên ngành.
- Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (machine learning) vào phân tích dữ liệu GIS để nâng cao độ chính xác và hiệu suất.
GIS đã và đang trở thành công cụ không thể thiếu trong công tác quản lý thiên tai hiện đại. Việc ứng dụng GIS không chỉ giúp các nhà quản lý đưa ra quyết định nhanh chóng và chính xác mà còn góp phần bảo vệ tính mạng và tài sản của người dân. Trong tương lai, khi công nghệ ngày càng phát triển, GIS hứa hẹn sẽ tiếp tục đóng vai trò then chốt trong chiến lược thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm nhẹ thiên tai.
